زندقه جریانی فکری، فرهنگی، اعتقادی، اجتماعی و سیاسی بود که در سده‌ های نخستین هجری در سرزمین‌ های اسلامی گسترش یافت. این پدیده که ریشه در دوران پیش از اسلام داشت از اواخر دوره بنی‌ امیه دوباره ظهور کرد و در عصر اول عباسیان به اوج رسید. کتاب زندقه در سده‌ های نخستین اسلامی در پی شناخت پدیده فوق، گروه‌ های متهم به آن، علل و عوامل و واکنش‌ های مختلف در برابر آن است. این کتاب در چهار فصل ترتیب یافته است و در فصل نخست با عنوان «کلیات»، به معنای لغوی و اصطلاحی زندقه، تاریخچه آن و بررسی زندقه در پیش از اسلام در ایران و عرب عصر جاهلی و زندقه پس از ظهور اسلام در زمان صدر اسلام، امویان و عباسیان پرداخته است. در بخشی از این فصل آمده است: این کلمه دارای منشأ ایرانی است و از متون تاریخی چنین بر می‌ آید که نخستین بار واژه زندیق بر مانی اطلاق شده که در زمان شاپور پسر اردشیر ساسانی ظهور کرد. اولین متنی که در آن واژه زندیق به کار رفته است کتیبه کرتیر است که در کعبه زردشت قرار دارد و در آن، کرتیر ضمن شمردن اقدامات خود، به نابودی زنادقه اشاره کرده است. نویسنده در فصل دوم به تقسیمات زنادقه اشاره دارد و آنان را به چهار دسته زنادقه دینی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی تقسیم می‌ کند. زنادقه دینی نیز عبارتند از: مانویان، مزدکیان، خرم‌ دینان، زردشتیان، منکران اصول و ضروریات دین، غالیان، صوفیان و منافقان و فرقه‌های منحرف. ...