کتاب خدمات متقابل اسلام و ایران اثر استاد شهید مرتضی مطهری، منتشرشده توسط انتشارات صدرا، پژوهشی مستند است که بر مبنای نه جلسه سخنرانی استاد در حسینیه ارشاد شکل گرفته و رابطه پیچیده و عمیق میان اسلام و فرهنگ ایرانی را در سه محور کلی بررسی می‌کند. استاد شهید مطهری در مقدمه کتاب با طرح این سؤال بنیادین آغاز می‌کند که آیا میان تعلق ملی ایرانی و تعلق دینی اسلامی تعارض قابل‌توجهی وجود دارد یا اینکه هر دو می‌توانند در کنار هم هویت واحدی را شکل دهند. او با رد افراط‌گرایی‌های ناسیونالیستی و نشان دادن اشتراکات فطری و عدالت‌جویانه، بستری را برای تحلیل ادامه تعامل این دو عنصر فراهم می‌آورد. در بخش نخست، استاد شهید مطهری با نقد دیدگاه‌های افراطی ملی‌گرایانه که اسلام را مانعی در برابر پیشرفت ملی می‌دانند، جایگاه معقول و متعادل احساس میهنی را براساس آموزه‌های اسلامی تبیین می‌کند. از نگاه او، هر گونه ملی‌گرایی که در جهت خدمت به جامعه و هم‌افزایی فرهنگی حرکت کند، نه‌تنها با روح جهانی اسلام در تضاد نیست، بلکه با تأکید بر ارزش‌هایی مانند عدالت اجتماعی و اخلاق انسانی، به تقویت پیوندهای اجتماعی و معنوی یاری می‌رساند. این رویکرد، مطالعه تاریخی مطهری را از دام تقابل کورکورانه نجات می‌دهد و چشم‌اندازی همگرا از هویت ایرانی–اسلامی ارائه می‌دهد. در بخش دوم، نویسنده ورود اسلام به ایران را نه‌فاجعه که محرکی نیرومند برای شکوفایی تمدنی و فرهنگی برمی‌شمرد. ...